Temir KAPI nedir ?

Orhon Yazıtlarda görülen ve bugün Türklerin yaşadığı çeşitli coğrafyalarda karşımıza çıkan yeradlarından birisi de temir kapıg “Demir Kapı” adıdır. Temir Kapıg, beş kez KT yazıtında, dört
kez BK yazıtında, iki kez Tunyukuk yazıtında, bir kez de İhe Hüşötü yazıtında benzer ifade ve
tanımlamalada geçer (bk. Ek. 1). Buna göre “Demir Kapı” Türklerin yerleşim alanlarını
gösterirken batıdaki sınır için en uç noktayı (doğuda bu Kadırkan Dağlarıdır) göstermektedir:
ilgerü : kadırkan : yışka tegi : kerü temir kapıgka : tegi : konturmış “Doğuda Kadırkan Dağlarına,
batıda Temir Kapıg’a değin iskan ettirmiş” (KT D 4). Aynı zamanda Soğdları düzene sokarken,
denetim altına alırken sefere çıkıldığında “İnci Irmağı”ndan (Sır Derya) ötede, bu ırmak aşılarak
ulaşılan bir noktadır: sogdak : bodun : eteyin teyin : ye!1f.ü : ügüz : keçe : temir kapıgka : tegi :
süledimiz “Soğut halkını düzene sokayım diye Sır Derya’yı geçip Temir Kapıg’a kadar sefer
ettik” (KT D 39). Bunun dışında, Tunyukuk’un yönetimine değin Türk halkının bu bölgeye
ulaşmışlığı, “Demir Kapı”ya kadar sefer etmişliği de hiç yoktur: tülk bodun : temir kapıgka :
tensi oglı : aytıgma tagka : tegmiş idi yo0k ermiş “Türk halkı Temir Kapıg’a (G 3) “Tanrı Oğlu”
denen dağlara (kadar) hiç ulaşmamıştı. ” (T II G); yençü ügüzüg keçip, temir kapıgka, tezikke tegi
sü[lep anç]a kazgantı “Sır Derya’yı geçip Demir Kapı ‘ya, Taeikiere (?) kadar sefer ederek
böylece (savaşı) kazandı (İhe Hüşötü Doğu 4).
Kimi yerde “Demir Kapılar”ın Moğolcası Arap harfli kaynağa göreTemür Qahalqa olarak
verilir (Temür Qagalqa, daha doğrusu Qagalga !), bu da Türkçe Temir Kapıg sözüne denk gelir.5
Yazıtlarda Temir Kapıg’ın görüldüğü satırlar:
KT G 3-4: k.urıgaru : yençü ügüz keçe : temir kapıgka : tegi: süledim
KT D 2: ilgerü: kadırkan: yışka tegi: kerü: temir kapıgka tegi: k.onturmış
KT D 8: kurıgaru: temir kapıgka: tegi: süleyü: hermiş
KT D ı 7: k.urıgaru : temir kapıgka : tegi: süledimiz
KT D 39: sogdak : bodun : eteyin teyin : yeJKü : ügüz : keçe : temir kapıgka : tegi : süledimiz
BK K 2-3: tokuz ersinke : tegi: süledim: töpötke: kiçig: tegmedim : kurıgaru yeJKÜ ügüz: keçe
: temir kapıgka
BK D 3-4: kerü temir kapıgka : tegi : konturmış kurıgaru : temir : kapıgka : <tegi> : süleyü :
be rm iş
BK D 8: kurıgaru: temir: kapıgka: <tegi> : süleyü: hermiş
BK D ıs: kurıgarı: temir kapıgka: tegi süledimiz
T II G ı: betjülüg ek tagıg : ertü temir kapıgka : tegi : ertimiz :
T II G 2: türk bodun : temir kapıgka : tensi oglı : aytıgma tagka : tegmiş idi yok enniş
İHE HÜŞÖTÜ DOGU 4: yençü ügüzüg keçip, temir kapıgka, tezikke tegi sü[lep anç] a kazgantı

“Canlıların doğdukları günden öldükleri güne kadar hayatlarına yön veren içgüdüleri vardır. Türk’ün içgüdüsü Temir Kapı’ya varmak ihtiyâcıdır.

İngiliz huzurlu yaşamak ister, Türk’ün içi Temir Kapı çeker. Fransız kibrini dünyâya duyurmak, Türk Temir Kapı’ya varmak derdindedir. Temir Kapı, ufkun en uç noktası, mavinin beyaza karıştığı yerdir.

Gün gelir Allah Temir Kapı’yı Çin başkentine kurar, Türk’e oraya gitmesini emreder. Vaktinde kuzeyde Rus ormanları Temir Kapı olur ve Türk, oraya kadar her yere nizâm vermekle görevlidir. Gün gelir Roma, Viyana erişilmesi gereken son nokta, Kızıl Elma, Temir Kapı olur, Fâtihler, Yavuzlar, Kânûnîler Bilge Kağanlı, Hülâgü Hanlı ordularıyla küffar üzre yürürler.

Ve Meteler, Çengizler, Timurlar ölür, Türk Milleti vâr oldukça Temir Kapılar yaşamaya devâm eder.”