Altın Orda İmparatorluğu’nun Ortaya Çıkışı, Adı,Kökeni ve Yıkılma Nedeni

Ortaya Çıkışı

Cengiz Han ölmeden önce Moğol İmparatorluğu’nu dört oğlu arasında paylaştırmıştır. Bu bölünmeye rağmen moğol prensleri Karakurum’da ki Büyük Moğol İmparatoruna bağlıydılar ve birlik içerisindeydiler. Cengiz’in en büyük oğlu Cuci babasından birkaç ay sonra ölmüştü. Devlet’in Orda’nın yönetimindeki doğu bölgesine Ak (Beyaz) Orda, Batu’un yönetimindeki batı bölgesine de Gök (Mavi) Orda adı verildi. Batu Han sonrasın’da her iki orda’ya da hükmetmeye başlamış ve ‘’Altın Orda İmparatorluğu’’ kurulmuştur.

Adı

Altın Orda kelimesi, Moğolca bir kelimedir ve Altın Çadır veya Altın Otağ anlamına gelir. Altın Orda denmesi’nin nedeni imparatorluğun kurucusu Batu Han’ın ak çadır’ının üst kısmı’nın altın yaldızlı olmasıdır. O yüzden tarihçiler tarafından sıklıkla ‘’Altın Orda İmparatorluğu’’ olarak adlandırılır. Ancak bu devlet’e ‘’Ak Orda İmparatorluğu’’ diyen de vardır.

Kökeni

Altın Orda İmparatorluğu’nu yöneten hanedanlık Cengiz soyundan gelir. Çünkü Batu Han’ın babası Cuci, Cengiz Han’ın en büyük oğludur. Devlet ilk kurulduğu dönemlerden itibaren Siyasi,Askeri,Ekonomik,Kültürel ve birçok alan da Kıpçaklardan etkilenmiştir. Hatta devlet bir nevi Kıpçak devleti haline gelmiştir. Devlet’in Türkleşmesiyle beraber Berke Han’ın İslamiyet’i kabulü, Altın Orda’nın bulunduğu dönem’de ki Moğol devletlerin’den olan İlhanlılarla arasının bozulmasına ve savaşmalarına neden olmuştur. Altın Orda Devlet’i bir başka Kıpçak devleti Memlük Sultanlığıyla yani Türkiye Devlet’iyle de sıkı ilişkiler kurmuş, Moğol-Haçlı ittifak’ın da Memlükler’in safını tutmuştur.

Yıkılışı

Altın Orda Devletin de taht kavgası çıkmıştır. Toktamış tahta çıkabilmek için Emir Timur Küregen den yardım ister. Emir Timur, Timurlular’ın Altın Orda İmparatorluğu’ndan güçlü olduğunu kabul etmesi karşılığı’nda destek vermeyi onaylar. Toktamış şartları kabul edip desteği alır ve Altın Orda Taht’ına çıkmıştır. Toktamış Han dönemi’nde Altın Orda Devleti Altın Çağı’nı yaşar. Toktamış hükümdarlığı’nın ilk yılları’nda Timurla iyi geçinse de sonrası’nda Timur’u önemsememeye ve alelade bir Hükümdar gibi görüyordu. Toktamış aslın da Timurdan baya korkuyordu, çünkü Timur’un devleti bulunduğu dönemin en güçlü orduları’ndandı ve böyle kudretli bir düşmanla sınırının olmasını istemiyordu. Timur seferde iken Toktamış, Timur’un yeni aldığı Harezm’e saldırdı. Timur, Harezm işgali’ni duyunca ordusuyla Harezm yürüdü ve Kondurca muharebesi’nde Altın Orda ordusunu büyük bir yenilgiye uğratır.

Ancak ”Yenilen pehlivan güreşe doymazmış” misali, Toktamış Han intikam planları kurmaya başlamıştır. Toktamış’ın kendisine yine saldıracağını düşünen Emir Timur, büyük bir orduyla Altın Orda Devleti üzerine sefere çıkar. Terek nehri’nde Toktamış’la savaşan Timur, mücadeleyi kazanır. Timur, bu mücadeleyi kazanarak hem Kafkasya’da ki Altın Orda Topraklarını hâkimiyeti altına almış olur hem de Altın Orda Devletinin parçalanmasına yol açmış olur. Toktamış’ın Timur’a mağlup olmasın’dan sonra bu devletteki parçalanma hız kazanmıştır. Devlet’in parçalanması sonucu’nda Kasım,Sibir,Ejderhan ve Kırım Hanlıkları kurulmuştur. Altın Ordu devleti sonra’dan Moskova Knezliği tarafından yıkılmıştır.

Kaynakçalarım

1. İlber Ortaylı-Türklerin Altın Çağı
2. Halil İnalcık-Akademik Ders Notları
3. Jean Paul Roux-Moğol İmparatorluğu Tarihi