Çarşı Ressamları – Osmanlı Minyatür Sanatı

17.yy dan başlayarak İstanbul’da görülen bir halk resmi akımıdır. Çarşı ressamı deyimi adından da anlaşılacağı gibi çarşıda dükkânları olan, müşterilerin sipariş ettiği konularda resimler yapan profesyonel halk ressamlarıdır. Bu konu üzerinde çok sık durulmasının nedeni; Türkiye’de ki müzelerde bu ressamların yaptığı çalışmaların örneklerine neredeyse hiç rastlanmamasındandır. Çarşı ressamlarının albümleri çoğunlukla ülke dışındaki müzelerde veya özel koleksiyonlarda yer almaktadır. Bunun nedeni; bu ressamların üretimlerinin daha çok yabancılarca satın alınmış olmasındandır. Kuşkusuz bu ressamların Türk müşterileri de vardır. Ancak onların elindeki eserler günümüze ulaşamamıştır. Bu daha çok tasvire karşı bir çekingenlikten kaynaklanmış olabileceği gibi var olduğu düşünülen resimlerin erotik konulu olmasıyla da açıklanabilir. Bu albümler İtalya, Fransa, Almanya, Avusturya ve Polonya gibi devletlerin müzelerinde yer alır. 16.yy da çarşı ressamların çalışmalarına benzer bir tarzda, sarayda, metinden bağımsız olarak yapılmış çalışmalar da vardır. Bunlara murakka denir. Bu tipin öncüsü sayılabilecek bir çalışma Topkapı sarayı müzesinde ki I.Ahmet albümüdür. Bu albüm metne bağlı olmamasının yanı sıra günlük hayattan sahneler çizerek toplumsal hayatın bir kesitini verir. Çarşı ressamlarının ele aldıkları konularla çok benzeşir. Çarşı ressamları ve saray ressamlarının ortak ve farklı yönleri vardır. Her ikisi de aynı kültür ortamından çıktığından temelde aynı ortak şemada hareket ederler. Bu ortak şemada her iki çevrenin yaklaşımı farklı olmaktadır. Saray nakkaşları temel şemaya renk, ayrıntı, süs bakımından çok şeyler eklemektedirler. Saray nakkaşları Daha çok renk ve yaldız kullanımında giyim kuşamda ve mimari süslemelerde ayrıntılara girmekte; çarşı ressamları ise gereksiz her şeyi atmakta, renkleri azaltmakta, bu ekonomik davranışlarıyla da ürünleri daha çok karikatüre yaklaşmaktadır. Temel şemada ise anatomi ve perspektife, oranlara önem verilmemekte, gölge ve üç boyutluluk yansımasına sırt çevrilmekte, önem verilen öğeler abartılmaktadır. Bu albümlerin bazılarında padişah portreleri ve Venedik elçiliğindeki kişilerin dışında hiç kimsenin kimliği belli değildir. Çarşı ressamlarının albümlerinde 1-2 resmin altında özel isimler yazılıdır. Örneğin brithish kütüphanesindeki albümde bir elinde portakal, diğerinde yelpaze tutan bir kadın resminin altında Raziye adı okunabilmektedir. Yüksek nalımlar(yüksek terlik) giymiş elinde yelpaze tutan kadın resmi altında Zemane yazılıdır. Aynı albümde yer alan Mevlevi dervişlerinin bulunduğu resimlerde birini adı Ömer, öteki Süleyman olarak kaydedilmiştir. Yine aynı albümde bulunan bir resimde zırh giymiş silahlı ve başlarında miğferleriyle betimlenmiş iki savaşçı figürü altında Bedi ve Kasım yazılıdır. Bunlar Hz. Hamza’nın oğullarıdır. İslam dünyasının en önemli destanlarından biri olan Hamzaname’nin önemli kahramanlarından olan Bedi ve Kasım’ın dövüşleri, özellikle meddahların anlatımlarında dinleyiciler arasında büyük bir merak ve ilgiyle izlenmiştir.Saray ressamları ile çarşı ressamları arasındaki en önemli ayrımın kadın konusu olduğunu söyleyebiliriz. Çarşı ressamlarının eserleri bazı özellikleri bakımından belgesel nitelik taşır. Girit savaşları, Venediklilerle diplomatik ilişkilerin yanı sıra günümüze ulaşamamış bazı yapılar, Pazar yerleri, kervansaraylar, camii ve hamamlarla resmedilmiştir. Bunlardan biri büyük valide hanımın resmidir. Kösem sultanın yaptırdığı bu han o güne kadar inşaa edilmiş örneklerden farklı olarak 3 avlulu ve mescitli olarak düzenlenmiştir. Bu han günümüze ulaşamamıştır. Bu albümlerde yer aklan resimlerden bazıları terih bakımından önemli belgeler olmuştur. Buna en güzel örnek Anadolu ve Rumeli kavağındaki kalelerdir. Çoğu yazar bu kalelerin Bizans döneminden kalmış Ceneviz yapıları olduğunu ileri sürer. Oysa bu kaleler 4.Murat tarafından Karadeniz’den gelen kazak akımlarını önlemek için inşaa edilmiştir. Bugün yerleri bile belli değildir.Bu albümlerde çeşitli konulara yer verilmiştir. Okula gitme, düğün, ev içi yaşantısı gibi. Ayrıca araba, kayık, gemi gibi taşıtlara yer verilmiştir. Çeşitli türbe ve makamları da gösteren çok sayıda resim bulunmaktadır.